ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΣΤΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ " ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ" ΠΟΥ ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΕ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΑΘΗΝΑΣ.

Του Δ. Κούνδουρου*

Η Ελλάδα τοποθετείται μεταξύ των 20 περισσότερο ευάλωτων περιοχών του πλανήτη όσον αφορά στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής (1). Το γεγονός αυτό καθιστά ιδιαίτερα σημαντική την αναπροσαρμογή του συνόλου των πολιτικών της χώρας. 

Στην μελέτη των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα της Τράπεζας της Ελλάδος (2011), (2), αναφέρεται ότι «ύστερα από συνδυασμό των αποτελεσμάτων που προέκυψαν από τρία περιφερειακά κλιματικά πρότυπα για την περιοχή της Αθήνας,  προέκυψε αύξηση της μέσης μέγιστης θερμοκρασίας το καλοκαίρι κατά 2 ºC για την περίοδο 2021-2050 και 4 ºC για την περίοδο 2071-2100 (Founda and Giannakopoulos, 2009). Ταυτόχρονα με την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας, τα πρότυπα προβλέπουν και αύξηση της διασποράς της θερμοκρασίας γύρω από τη μέση τιμή της, με συνέπεια την αύξηση των ακραίων υψηλών θερμοκρασιών».

Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της WWF Ελλάς και του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (WWF Ελλάς, 2009), στο άμεσο μέλλον (2021-2050) η Αθήνα προβλέπεται να βιώνει έως και 15 περισσότερες ημέρες το χρόνο με μέγιστη θερμοκρασία >35 ºC (σε σχέση με την περίοδο 1961-1990) και έως και ένα μήνα περισσότερο το χρόνο με νυκτερινές θερμοκρασίες > 20 ºC. (3)

Τα στοιχεία αυτά σηματοδοτούν μια εντελώς νέα εποχή για την Ελλάδα αλλά και ειδικότερα για την Αθήνα.

Θεωρούμε ότι σε μια σύντομη παρέμβαση, όπως αυτή, δεν είναι δυνατόν να τοποθετηθούμε αναλυτικά στο προτεινόμενο ρυθμιστικό σχέδιο Αθήνας. Θα περιοριστούμε συνεπώς σε κάποιες γενικές παρατηρήσεις για τους στόχους, που, κατά την άποψη μας, οφείλει να έχει.

Η πρόταση  του νόμου για το «Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας/ Αττικής (ΡΣΑ) 2021», είναι αφενός προσαρμοσμένη στις κατευθύνσεις μιας σκληρής νεοφιλελεύθερης πολιτικής και αφετέρου στοχεύει στην προσαρμογή της εθνικής οικονομίας στις «μνημονιακές» πολιτικές εκποίησης-αλλοίωσης, με συνοπτικές διαδικασίες, σημαντικών για την ποιότητα ζωής των κατοίκων, περιοχών.

Σημειώνουμε εδώ την άρρηκτη σχέση ανάμεσα στη δομή και στις λειτουργίες της πόλης με τα μοντέλα πολιτισμού και συμπεριφοράς των πολιτών κατοίκων της. Για παράδειγμα η προώθηση εμπορικών κέντρων τύπου Mall, συνδέεται άμεσα με την προώθηση μοντέλων μαζικής καταναλωτικής συμπεριφοράς (διαφορετικά δεν αποτελούν βιώσιμες επενδύσεις), αλλά και πολιτισμικών μοντέλων τύπου παγκοσμιοποιημένης ισοπεδωτικής ομοιομορφίας. Τα μοντέλα αυτά ευνοούν την συγκέντρωση και τον έλεγχο διακίνησης εμπορευμάτων από τις μεγάλες αλυσίδες, και λειτουργούν αρνητικά για τις μικρές τοπικές οικονομίες.  

Σε γενικές γραμμές πιστεύουμε ότι, παρά τα όποια επιμέρους θετικά στοιχεία περιέχει η συγκεκριμένη πρόταση, η γενική οικολογική πολιτική οπτική που την διέπει είναι λανθασμένη και πρέπει να αναθεωρηθεί ριζικά.

Προτείνουμε συνεπώς τους παρακάτω στόχους μεταξύ άλλων :

ΣΤΟΧΟΣ 1 : Η ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΣΤΗ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ.

Εκτιμάμε ότι κεντρικός στόχος ενός νέου ΡΣΑ, πρέπει να είναι η προσαρμογή του λεκανοπεδίου στις νέες συνθήκες της κλιματικής μεταβολής, αλλά και η προσπάθεια μετριασμού των επιπτώσεων της στην ποιότητα ζωής, την υγεία των κατοίκων αλλά και στην οικονομία, την βιοποικιλότητα, το αστικό πράσινο. Σχετική μελέτη έχει συντάξει η Τράπεζα της Ελλάδας, αναγνωρίζεται όμως η ανάγκη για επί πλέον εξειδικευμένες κατά τομείς μελέτες  (2) με χρονικό ορίζοντα είκοσι και πενήντα ετών. Σημειώνουμε εδώ ότι ο χρονικός ορίζοντας των επτά ετών που προβλέπει το ΡΣΑ, είναι ανεπαρκής για σχεδιασμό και εφαρμογή των όποιων προτάσεων.      

ΣΤΟΧΟΣ 2 : Η ΑΜΒΛΥΝΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ ΣΤΟ ΛΕΚΑΝΟΠΕΔΙΟ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ.

Εξίσου σημαντικός στόχος πρέπει να είναι η άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων στους κατοίκους του λεκανοπεδίου. Είναι γνωστό ότι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, αλλά και το κόστος προσαρμογής σ’ αυτήν, είναι μεγαλύτερο για τις κοινωνικές ομάδες με χαμηλότερα εισοδήματα (π.χ. Κέντρο και Δυτική Αθήνα), σε σχέση με τις ομάδες μεγαλύτερου εισοδήματος (Βόρειες και Ανατολικές συνοικίες). Συνεπώς οι όποιες πολιτικές εφαρμοστούν το επόμενο διάστημα, θα πρέπει να έχουν προτεραιότητες συμβατές με το κριτήριο αυτό.

ΣΤΟΧΟΣ 3 : Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟΥ ΠΡΑΣΙΝΟΥ

Οι ελεύθεροι χώροι και οι χώροι αστικού και περιαστικού πράσινου αποτελούν κομβικά  σημεία στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, ιδιαίτερα του μετριασμού των ακραίων θερμοκρασιών (αριθμός ημερών καύσωνα, τροπικές νύκτες), ακραίων καιρικών φαινομένων, συνθηκών θαλάμου αερίων (λόγω του φαινομένου της θερμικής αστικής νησίδας), πυκνότητας μικροσωματιδίων στην ατμόσφαιρα κ.λπ.

Σημαντικό ρόλο για την προσαρμογή της δυτικής Αθήνας στην κλιματική αλλαγή εκτιμάμε ότι θα αποτελέσει η αναδάσωση-προστασία του όρους Αιγάλεω Ποικίλου. Ο ορεινός όγκος Αιγάλεω-Ποικίλου  παρά τις κακοποιήσεις, τις επεμβάσεις, τον περιορισμό της έκτασής τους, την απομόνωσή τους, τις συνεχείς έντονες πιέσεις που δέχονται, διατηρούν ένα δυναμικό και εξελισσόμενο οικοσύστημα, με χαρακτηριστική βιοποικιλότητα. Η θέση του οικοσυστήματος μεταξύ δύο επιβαρυμένων περιβαλλοντικά περιοχών (λεκανοπεδίου Αθήνας και Θριάσιο Πεδίο), καθιστούν αναγκαία την άμεση λήψη ουσιαστικών μέτρων περιβαλλοντικής προστασίας της περιοχής. (4)

Από τους χώρους κλειδιά για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή την μεγαλύτερη ίσως βαρύτητα έχει ο χωρικός θύλακας του Ελαιώνα, λόγω της κομβικής θέσης του στην πόλη, αλλά και λόγω της εν δυνάμει ρυθμιστικής επίδρασης του στο κλίμα της Κεντρικής και Δυτικής Αθήνας. Η περιοχή διαθέτει αντιθετικά αρχιτεκτονικά, περιβαλλοντικά και οικονομικά  χαρακτηριστικά αλλά και μεικτότητα χρήσεων που περιπλέκει τη δυνατότητα αξιοποίησης του. Το νέο ΡΣΑ επιτρέπει τη  συγκέντρωση των βασικών μητροπολιτικών λειτουργιών και υποδομών (το Νέο Κεντρικό Σταθμό των ΚΤΕΛ και το Νέο Συγκοινωνιακό Κέντρο, αμαξοστάσια Μετρό, Τρόλεϊ και Λεωφορείων, τη Κεντρική Αγορά Αθηνών, το Σταθμός Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων), στην περιοχή, που θα την επιβαρύνουν ακόμα περισσότερο. Σημειώνουμε επίσης ότι διάφορες αρχιτεκτονικές μελέτες προτεινόμενης ανάπλασης της περιοχής διέπονται κυρίως από λογική τύπου “Dubaisation”. Για  παράδειγμα μελέτη συγκεκριμένου γραφείου προβλέπει την δημιουργία δέκα 20οροφων πύργων κατά μήκος της οδού Αγίας Άννης, πέρα από τη δημιουργία Mall και άλλων γιγάντιων κατασκευών.

Πιστεύουμε ότι στην περιοχή πρέπει να επιδιωχθεί η δημιουργία ενός υπερτοπικού χαρακτήρα πάρκου στο άμεσο μέλλον, με χαρακτηριστικά αναβίωσης ιστορικών τόπων – σημείων και με σεβασμό σε υπάρχοντα φυσικά στοιχεία, όπως ο χείμαρρος του Προφήτη Δανιήλ.

ΣΤΟΧΟΣ 4 : Ο ΚΗΦΙΣΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ.

Σύμφωνα με τον άξονα δράσης ΙΙ της μελέτης για την Διατήρηση και βελτίωση των υγροτοπικών οικοσυστημάτων της Αττικής (5), αναγνωρίζεται η σημασία μεταξύ άλλων και του Κηφισού ποταμού και η ανάγκη λήψης μέτρων για την εξυγίανση του. 

Η επίδραση του Κηφισού, όπως αποδεικνύεται από επιστημονικά στοιχεία, είναι καθοριστική για το κλίμα του κέντρου της Αθήνας και των δυτικών δήμων της πόλης. Δυστυχώς ο εγκιβωτισμός μεγάλου μήκους του ποταμού, στέρησε από τους κατοίκους του λεκανοπεδίου ένα αεροδιάδρομο που θα μετέφερε αέριες μάζες από τον Σαρωνικό στο κέντρο. Θεωρούμε ότι η αποκατάσταση της φυσικής κοίτης του ποταμού, σε συνδυασμό με την δημιουργία μητροπολιτικού πάρκου στον Ελαιώνα, αποτελεί εργαλείο κλειδί για τον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στο λεκανοπέδιο, επιπτώσεις που αναφέρονται σε περισσότερους από 2.000.000 κατοίκους. Όσο και αν η πρόταση αυτή φαίνεται να έχει τα χαρακτηριστικά οικολογικής ουτοπίας, εν τούτοις οι αδιαμφισβήτητες δραματικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στο άμεσο μέλλον, και το κόστος αντιμετώπισης τους (κόστος ενέργειας κλιματισμού, επιπτώσεις στην υγεία και την ευεξία του πληθυσμού, αντικατάσταση υπαρχόντων δομικών υλικών με ψυχρά κ.λπ.),  την τοποθετεί σε προτεραιότητα.

Η προτεραιότητα αυτή ενισχύεται και από το γεγονός ότι αναφέρεται στις πλέον υποβαθμισμένες οικονομικά περιοχές της πρωτεύουσας και συνεπώς το έργο έχει χαρακτηριστικά κοινωνικής και περιβαλλοντικής δικαιοσύνης. Σημειώνουμε δε ότι στο ΡΣΑ απουσιάζει κάθε αναφορά στο Κηφισό.  

Με δεδομένη την τάση δημιουργίας πόλεων με αυταρχικά χαρακτηριστικά, που ευνοούν τις πλέον ευνοημένες τάξεις της κοινωνίας, και την παράλληλη μεγέθυνση των ανισοτήτων, πιστεύουμε, ότι το περιβαλλοντικό και το προοδευτικό κίνημα, οφείλει να αναδιατάξει τις προτεραιότητες του σε μεσοπρόθεσμη προοπτική, για την αντιμετώπιση της κλιματικής μεταβολής και τον μετριασμό των επιπτώσεων από αυτήν.

Σημειώσεις-Βιβλιογραφία.

(1)     Η Νότια Ευρώπη, καθώς και η ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου, έχουν αναγνωριστεί ως ευάλωτες περιοχές σε ό,τι αφορά στις επιπτώσεις της ανθρωπογενούς συνιστώσας της κλιματικής αλλαγής (Hulme et al., 1999, Giorgi, 2006, ΙPCC, 2007). Τούτο συμβαίνει επειδή οι περιοχές αυτές βρίσκονται στα όρια της ζώνης στην οποία επικρατούν ημιερημικές συνθήκες, με αποτέλεσμα μια πιθανή μετατόπιση προς βορρά της βαροκλινικής ζώνης αστάθειας, λόγω της κλιματικής μεταβολής, να επιφέρει δραστικότατες μεταβολές, ιδίως στο ισοζύγιο του ύδατος στη Μεσόγειο.

(2)     ΤτΕ: Οι περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα. Σε έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος μελετήθηκαν σενάρια προβλέψεων κλιματικών στοιχείων σε λεπτομερή γεωγραφική ανάλυση και εκτιμήθηκε το οικονομικό κόστος ανά τομέα σε χρονικό ορίζοντα μέχρι το 2050 και μέχρι το 2100. Από την ανάλυση κόστους-οφέλους προκύπτει με σαφήνεια υπεροχή της πολιτικής μετριασμού έναντι της μη δράσης, καθώς και όφελος από την πολιτική προσαρμογής. (http://www.bankofgreece.gr/BogEkdoseis/ )

(3)     Η έρευνα του WWF Ελλάς σε συνεργασία με το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, με τίτλο «Το αύριο της Ελλάδας» επιχειρεί μια πρόβλεψη για τις κλιματικές συνθήκες στην Ελλάδα την περίοδο 2020-2050. http://www.wwf.gr/2020_2050

(4)      Πρόταση για τον χαρακτηρισμό του οικοσυστήματος του όρους Αιγάλεω – Ποικίλου και της λίμνης Ρειτών (Κουμουνδούρου) ως περιοχής προστασίας της φύσης από το νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αττικής. Συντονιστικό Φορέων για την προστασία του όρους Αιγάλεω Ποικίλου και της λίμνης Κουμουνδούρου.

(5)     http://www.patt.gov.gr/site/attachments2/12951_diavouleusi_klimatiki_allagi.pdf (Κείμενο προς διαβούλευση) : ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ & ΑΞΟΝΕΣ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΩΝ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ. Στο  επίκεντρο  της  πιλοτικής  μελέτης  που  εκπονήθηκε  στο  πλαίσιο  του  έργου ORIENTGATE βρίσκεται η πρόβλεψη της συχνότητας και της έντασης μελλοντικών επεισοδίων ξηρασίας στην Περιφέρεια Αττικής και η εκτίμηση της τρωτότητας των υγροτόπων της Αττικής.

*Γεωλόγος

Προέδρος ΔΣ του Περιβαλλοντικού Συλλόγου Περιστερίου