ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

ΜΙΚΡΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΓΙΑ ΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

 

1.      Σήμερα βρισκόμαστε αρκετά κοντά στην ολοκλήρωση της πολιτισμικής φάσης που ονομάστηκε από τον καναδό Μακ Λιούαν «οικουμενικό χωριό». Η χρήση κυρίως της τηλεόρασης και της διαφήμισης (σύμφωνα με το «αξίωμα» το μέσον είναι το μήνυμα), αλλά και της τεχνολογίας του διαδικτύου, διαμορφώνει ένα «πολιτισμό σούπας», απόλυτα ελεγχόμενο από τον καπιταλισμό.

2.      Ο πολιτισμός αυτός εξαφανίζει τοπικές και εθνικές κουλτούρες, γλώσσες, ταυτότητες κ.λπ. Λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο που οι μονοκαλλιέργειες εξαφανίζουν τις τοπικές καλλιέργειες στην αγροτική παραγωγή και παράγουν τα ίδια τοξικά προϊόντα.

3.      Είναι γνωστό ότι η έννοια «πολιτισμός» αναπτύχθηκε σε αντιδιαστολή από την έννοια «φύση». Χαράχθηκε δηλαδή μια μεγάλη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στον πολιτισμό που αναπτύσσει την ιδιαίτερη και ανώτερη φύση και τα έργα του ανθρώπου (διάνοια, πνεύμα, δεξιότητες, γλώσσα, κοινωνία, επιστήμη, ηθική κ.λπ.) από τη μία πλευρά και στη λειτουργία της φύσης που χαρακτηρίζονται από περιορισμένο βαθμό οργάνωσης, τάξης και εξέλιξης, από την άλλη. Η ανάπτυξη του νεώτερου δυτικού πολιτισμού προϋποθέτει την καθυπόταξη και τον εκπολιτισμό όλων αυτών που θεωρούνται ότι ανήκουν στον πόλο της «φύσης» (του ακαλλιέργητου χωραφιού, του μη-δυτικού ανθρώπου, του βρόμικου, της παράδοσης, κ.ά.). Η εδραίωση λοιπόν του νεώτερου (μοντέρνου) πολιτισμού είναι σε λάθος, κατά την άποψη μου, κατεύθυνση και οφείλουμε να προσαρμόσουμε τις όποιες προτάσεις δράσεις μας, στην δημιουργία μιας διαφορετικής αξιακής θεώρησης των σχέσεων περιβάλλοντος – πολιτισμού.  

4.      Ο απόλυτος έλεγχος του πολιτιστικού προϊόντος, μέσω της ένταξης του στην οικονομία της αγοράς και της εφαρμογής του δίπολου κέρδους-ζημίας στην παραγωγή του, θα εξαφανίσει σταδιακά τις «μικρές» γλώσσες, το βιβλίο, τις θεατρικές παραστάσεις, τις ανεξάρτητες παραγωγές, κ.λπ. θέτοντας στάνταρτ μαζικής κουλτούρας, όπως σήμερα κατεξοχήν βλέπουμε στις ιδιωτικές τηλεοράσεις. 

Μέσα από τον έλεγχο του πολιτισμικού μέσου και του πολιτιστικού προϊόντος θα διαμορφωθεί μια μαζική προσωπικότητα πολίτη-οπαδού-χειραγωγούμενου όντος, που θα καθοδηγείται από τα οικονομικά κέντρα. Ότι κάποτε ο Χίτλερ, ο Στάλιν, ο Πινοσέτ, και οι αντίστοιχοι, επεδίωξαν χονδροειδώς και ανεπιτυχώς σήμερα είναι πιο κοντά στην πραγμάτωση του.

5.      Όμως τόσο η τεχνολογία όσο και η κοινωνιολογία, μπορούν να χρησιμοποιηθούν (όπως ένα μαχαίρι) με δυο τρόπους. Το διαδίκτυο ακόμη αντιστέκεται στον έλεγχο καθώς και ο κόσμος του κατ’ ουσίαν πυρήνα του πολιτισμού.

Ιδιαίτερα το διαδίκτυο, που ίσως μπορεί να θεωρηθεί κατά τον Μακ Λιούαν, σαν η επέκταση του κεντρικού νευρικού συστήματος του ανθρώπου, μπορεί να αντισταθεί αποτελεσματικά στην αλλοίωση της πληροφορίας και να συνεισφέρει στην άμεση επικοινωνία των πολιτών παγκόσμια.

6.      Εκτιμώ ότι ο πολιτισμός σαν επικοινωνία συναισθημάτων, ιδεών, πληροφοριών, είναι δυνατόν να διαμορφώσει την αξιακή πυραμίδα των ανθρώπων, ιδιαίτερα των νέων, σε μια διαφορετική κατεύθυνση, όπως για παράδειγμα αυτές της κοινοτικής λογικής, της συμβίωσης με το φυσικό περιβάλλον, της ποιότητας της καθημερινότητας, του μη καταναλωτικού όντος, του ενεργού πολίτη, της πολυπολιτισμικότητας, της ανεκτικότητας στην ετερότητα (έμφυλη, έγχρωμη, γλωσσική, σεξουαλική κ.α.). Ο Μακ Λιούαν άλλωστε θεωρούσε ότι μόνο η γνώση και η βαθιά κατανόηση μπορούν να μας βοηθήσουν να αντισταθούμε στην πολιτισμική ομογενοποίηση και στην κουλτούρα της σούπας της «σούπας».

Μετά τα παραπάνω, θεωρώ ιδιαίτερα κρίσιμους τις παρακάτω δράσεις που μπορεί να αναλάβει η Αριστερά (μια αριστερή τοπική ή κεντρική κυβέρνηση) στα πλαίσια μιας προοδευτικής προσέγγισης του πολιτισμού στη νέα εποχή της πληροφορίας (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν άλλες σημαντικές δράσεις που δεν αναφέρονται εδώ).

·         Ανάπτυξη διαδικτυακών πρωτοβουλιών για προώθηση της ελληνικής γλώσσας σ’ όλο τον κόσμο μέσω της αμφίδρομης σύνδεσης των ελληνικών κοινοτήτων παγκοσμίως και προώθηση του νέου ελληνικού πολιτισμού (βιβλία-εικαστικά-μουσική-θέατρο-κινηματογράφος) σ’ αυτές και από αυτές. Αυτό επίσης απομακρύνει τον πολιτισμό από τον ψευδεπίγραφο «πατριωτισμό» και από τα «εθνικιστικά» ακραία συντηρητικά ιδεολογήματα.

·         Ενίσχυση των δράσεων-πολιτιστικών πρωτοβουλιών κ.λπ. που αναφέρονται στα προβλήματα περιβάλλοντος και κοινωνίας όπως παγκοσμίως συμβαίνει με την τέχνη (environmental art movement), τη λογοτεχνία, το χορό, τη μουσική κ.λπ. αυτό θα μπορούσε να γίνει με δημιουργία φεστιβάλ (δες π.χ. Λουκία Ρικάκη), βραβείων, υποτροφιών, εκπαιδευτικών project στα σχολεία.

·         Ενίσχυση των πρωτοβουλιών των νέων στον πολιτισμό και ενθάρρυνση-οικονομική ενίσχυση καταξιωμένων ανθρώπων του πολιτισμού για να συνεργαστούν με τις ομάδες αυτές και να παράγουν καινοτόμο ποιοτικό έργο. Σημειώνω ότι με τη συνεργασία της τηλεόρασης, είναι δυνατόν να παραχθεί προϊόν υψηλής ποιότητας που θα αποφέρει έσοδα για την μελλοντική χρηματοδότηση περισσότερων πρωτοβουλιών.

Οι δραστηριότητες που είναι δυνατόν να αναληφθούν είναι πολλές, όμως πρέπει να ενταχθούν σε ένα πλαίσιο μακροπρόθεσμης διάρκειας ώστε να έχουν πραγματικό αποτέλεσμα και να μην αποτελούν εργαλείο εντυπωσιασμού και ψηφοθηρίας.

Σε κάθε περίπτωση είμαι αντίθετος με επιδοτήσεις τύπου φεστιβάλ και star system που λειτουργούν στην κατεύθυνση της μαζικής κουλτούρας.

Είναι νομίζω αυταπόδεικτο ότι οι ρήξεις που θα επιχειρήσει μια αριστερής λογικής κυβέρνηση στους τομείς της οικονομίας και του περιβάλλοντος δεν πρέπει να αποκλείσουν αντίστοιχες βαθιές πολιτισμικές αλλαγές.

Δημήτρης Κούνδουρος.                                                           Περιστέρι Δεκέμβρης 2014